فاضلاب و پساب های مراکزصنعتی ،کشاورزی و همین طور محل های مسکونی از آلوده کنندههای عمده آب های زیرزمینی و آبهای سطحی بویژه آب های رودخانهها، دریاها و دریاچهها هستند. با این فاضلاب ها و همینطور عوامل مؤثر در آلودگی فاضلاب و پسآب ها آشنا میشویم.
پتانسیل و ظرفیت اکسیداسیون، معیاری برای تعیین آلودگی فاضلاب ها :
پتانسیل و ظرفیت اکسیداسیون آبها، یکی از معیارهای مهم آلودگی آنهاست. بطوریکه میدانیم اکسیژن محلول در آب، عامل اساسی زندگی و رشد حیوانات و گیاهان است. زندگی این موجودات بستگی به حداقل اکسیژن محلول در آب دارد. ماهی بیش از سایر جانداران و بی مهرهگان در درجه دوم و باکتریها کمتر از تمام موجودات آبزی به اکسیژن محلول در آب نیاز دارند. در یک آب معمولی که ماهی در آن پرورش مییابد، غلظت اکسیژن محلول نباید کمتر از ۵ میلی گرم در لیتر باشد و این مقدار در آبهای سرد به ۶ میلی گرم در لیتر افزایش مییابد.
درصورتیکه مقدار اکسیژن محلول در آب کمتر از حداقل مجاز برای زندگی جانداران آبزی باشد، آن آب، آلوده تلقی میگردد. وجود مواد آلی در آب، موجب مصرف و تقلیل مقدار اکسیژن محلول میگردد. غالب ترکیبات آلی موجود در آب دارای کربن هستند و فعل و انفعال مهمی که در محیط آبی به کمک باکتریهای خاصی انجام میپذیرد به ترتیب زیراست:
در این واکنش به ازاء ۱۲ گرم کربن، ۳۲ گرم اکسیژن مصرف میشود. اگر فرض کنیم که مقداری روغن که حاوی ۱۲ گرم کربن بوده، در آب ریخته شود، با در نظرگرفتن حداکثر مقدار اکسیژن محلول در آب در شرایط معمولی (میلیگرم در لیتر) این مقدار روغن آبی در حدود ۳۵۵۵ لیتر را فاقد اکسیژن نموده و به معنی دیگر کاملا آلوده مینماید.
میزان مواد آلی در فاضلابها :
بطوریکه قابل پیشبینی است فاضلاب ها و پسآب ها حاوی مقدار بسیار زیادی مواد آلی است. تقریبا آثار کلیه مواد مصرف در زندگی اجتماعی و همینطور صنایع، در فاضلاب ها وجود دارد. تخلیه فاضلابها و پسآب ها در آبهای معمولی آنها را به سرعت آلوده میکند و این در واقع زاییده وجود مقادیر بسیارزیاد مواد آلی در فاضلاب ها و پسآب ها.
اکسیژن مورد نیاز جهت اکسیداسیون یک فاضلاب :
اکسیژن مورد نیاز جهت اکسیداسیون یک فاضلاب، پسآب و یا آب آلوده معیار مناسبی برای آگاهی از حدود مقدار مواد آلوده کننده موجود در آنهاست. دو روش تعیین میزان آلودگی که براساس یاد شده دربالا متکی هستند، تحت عناوین COD و BOD شناخته شدهاند.
(BOD (Biochemical Oxygen Demand:
BOD یک فاضلاب، پسآب و یا آب عبارت است از میزان اکسیژن مورد نیاز میکرو ارگانیسمها در اکسیداسیون بیوشیمیایی مواد آلی موجود در آن. درحقیقت BOD تعیین کننده مقداراکسیژن مورد لزوم برای ثبت بیولوژیکی مواد آلی نمونه مورد نظرخواهد بود. اگر BOD آبی درحدود ۱ میلیگرم در لیترباشد، آب خوب و اگربه حدود ۳ برسد مشکوک و بیشتراز ۵ ، آلوده است.
(COD (Chemical Oxygen Demand:
COD یک فاضلاب، پسآب و یا آب آلوده، عبارت است از میزان اکسیژن موردنیاز برای اکسیداسیون مواد قابل اکسیداسیون موجود درآن. مقدار COD معمولا با استفاده از یک عامل اکسیدکننده قوی در محیط اسیدی قابل اندازه گیری است. تعیین BOD با وجود ارزش فراوان به همراه دونکته ضعف اساسی است. اولی طولانی بودن مدت آزمایش و دومی امکان مسموم شدن میکروارگانیسم های مورد نظر در تماس با موادآلوده در این مدت طولانی، از این رو COD ارزش فراوانی پیدا میکند.
درجه بندی فاضلابها :
فاضلاب آب ها برحسب مقدار BOD درجه بندی میشود. فاضلاب هایی که BOD آنها به ترتیب درحدود ۲۱۰ ، ۳۵۰ و ۶۰۰ میلی گرم در لیتر هستند، فاضلاب های ضعیف، متوسط وقوی هستند. برای جلوگیری از آلودگی آب ها در بیشتر نقاط جهان، هیچ فاضلابی حتی بعد از تصفیه در صورتیکه BOD آن بیش از ۲۰ میلیگرم در لیتر باشد، مجاز به ورود به جریان های سطحی و یا زیرزمینی نیست.
فاضلاب های غیرانسانی :
باید دانست که در طبیعت تنها انسان نیست که با تولید فاضلاب یا پسآب باعث آلودگی آب ها میشود. بلکه فعالیت حیوانات نیز در این آلوده سازی بسیار مؤثر است. درصورتیکه به عنوان مبنای مقایسه، میزان آلودگی انسان را معادل یک BOD فرض کنیم، حیوانات دیگر نظیر اسب، گاو، گوسفند، خوک و مرغ خانگی به ترتیب ۱۱.۳ ، ۱۶.۴ ، ۲.۵ ، ۱.۹ و ۰.۹۱ خواهند بود.